"آیا ارزشش را داشت؟"

نام کتاب: تراژدی مردم؛ انقلاب روسیه 1924-1891

مولف: اورلاندو فایجس

مترجم: احد علیقلیان؛ نشر نی؛ 1312 صفحه

«برندۀ جایزۀ ادبی دابلیو. اچ،اسمیت، برندۀ جایزۀ تاریخ امروز لانگمن، برندۀ کتاب سال 1997 NCR، جایزۀ ولفسن و کتاب برگزیدۀ دانشگاهی سال 1997»

مطالعه تاریخ همواره از سخت‌ترین انواع مطالعاتی است که خواهیم داشت. نه به دلیل دامنه‌دار بودن و جزئیاتی که دارد، بلکه به این علت که سرگذشت انسان‌ها در طول تاریخ حجم وسیعی از مشکلات و مصائبی است که از سر گذرانده‌اند و به همین دلیل به لحاظ زیباشناختی موضوع چندان جالب و دلچسبی نیست.  مطالعه تاریخ به عبارتی مطالعۀ بی‌خردی‌ها و جهالت‌هایی است که حکومت‌ها و مردمان را به انواع رذالت‌ها و بلایایی دچار کرده است. تاریخ مردمان هر سرزمین، مجموعه‌ای از رنج‌ها و تلاش‌هایی است که یا خیلی دیر به ثمر نشسته است و یا گاهی نتایج نادرستی به بار آورده است. شاید به همین دلیل باشد که قضاوت گذشتگان غیرممکن است. آن‌ها بنا به مقتضیات اجتماعی و فرهنگی و سیاسی، مانند هر انسان دیگری در هر عصری به زندگی مشغول بوده‌اند. سرزنش آن‌ها کاری غیرعقلانی و نادرست است. چرا که آن‌ها نیز مانند ما در چنبرۀ محدودیت‌های انسانی بوده‌اند. اما شاید بتوان تنها در یک صورت آن‌ها را مورد پرسش قرار داد؛ و آن اینکه آیا بهتر نبود آن‌ها دست از جزم‌اندیشی و نادانی برمی‌داشتند و برای رسیدن به خواسته‌شان، از خشونت و تعصب پرهیز می‌کردند و ابتدا قدم در مسیر دانش و آگاهی برمی‌داشتند تا در انتخاب‌شان کمتر اشتباه کنند؟ آیا بهتر نبود به جای ویران کردن به آبادانی روی می‌آوردند و به جای آفریدن تراژدی برای چندین نسل، هنر و خلاقیت و آرامش را به ارمغان می‌آوردند؟

شاید یکی از دلایلی که باید تاریخ بخوانیم همین باشد؛ اینکه بدانیم کوچکترین تصمیمات ما و کمترین رفتارهایمان چگونه بر جهان در ابعاد مختلف زمانی تأثیر می‌گذارد. تا بدانیم حتا اگر تنها یک شهروند معمولی و یک انسان عادی باشیم به همان اندازه در ساختن تاریخ کشورمان سهیم هستیم که یک سیاستمدار، یک حاکم و یک صاحب قدرت.

کتاب تراژدی مردم شاید بهترین کتابی باشد که در شناخت دقیق تاریخ روسیه نوشته شده باشد. نثری به غایت ساده و روان و بیانی شیرین که باعث می‌شود اطلاعاتی که نویسنده به شما می‌دهد به خوبی در ذهنتان بنشیند و ماندگار شود. کتابی که علاوه بر اطلاعات خوبی که از دستگاه حکومت و تغییرات سیاسی می‌دهد، به تمدن و فرهنگ روسیه ورود کرده است و رفتارشناسی و روانشناسی و مردم‌شناسی بسیار دقیقی از سطح جامعه و لایه‌های پنهان آن ارائه کرده است. ارزش زیاد این کتاب به دلیل نشان دادن نقش ادبیات و هنر و جایگاه آن‌ها در روسیه تزاری و لنینیستی است. چهره‌های معروف و شناخته شدۀ ادبیات و موسیقی و هنر و دانشمندان هر کدام در بخشی از کتاب همراه خواهند شد. در حقیقت این کتاب کمترین فاصله را با تاریخ آن دوره حفظ کرده است و خواننده مانند مسافری خواهد بود که در پایان کتاب سفری پربار را تجربه کرده است.

بخش پایانی کتاب یعنی نتیجه هم از آن بخش‌های دلنشین و دوست‌داشتنی کتاب بود که ارزش چندین بار خواندن و فکر کردن دارد. تراژدی مردم جدا یک تراژدی حقیقی است. تراژدی‌ای که مدت‌ها ما را به فکر کردن واخواهد داشت.

**عنوان متن جمله ای است که بارها از زبان انقلابیون در پایان عمر لنین و به قدرت رسیدن استالین شنیده شد.