"ناگهان حقیقت"

خوب به تصویر نگاه کنید. درست چند لحظه قبل از خسوف، سیارۀ زحل در آسمان نمایان شده است. دوربین ناسا در استرالیا این لحظه را ثبت کرده است. لحظه‌ای کوتاه که در هر یکبار گردش ماه به دور زمین دوباره محو خواهد شد. این تصویر به ما چه می‌گوید؟

در گذشته، رمز و راز آسمان، اولین مسأله‌ای بود که ذهن دانشمندان را به فکر وامیداشت. اغلب فیلسوفان در دوران اولیۀ تاریخ شکل‌گیریِ فلسفه، ستاره‌شناس و دانشمندان علوم کیهانیِ سرشناسی بوده‌اند. تماشای آسمان و تفکر درباب هستی بود که آن‌ها را با پرسش‌های فلسفی مهمی روبه‌رو می‌کرد. آسمان همیشه منبع الهام‌بخشی برای انسان بوده است. شاید بتوان گفت مشاهدۀ قطعیت و سرسختیِ "واقعیت" کیهان، برای انسانی که از دانش کم و ضعف در شناخت واقعیت مرارت‌ها می‌برد، حُکم کارگاهی را داشت که او در آن به خلقِ معنا برای جهان و زندگی مشغول میشد.
تعداد انگشت‌شماری از ما انسان‌ها بخت تماشای چنین صحنه‌ای را در زندگی‌مان خواهیم داشت و مدت‌ها طول خواهد کشید تا دوباره شاهد این ماجرا باشیم. آسمان با تمام عظمت و شکوه‌اش تنها به اندازۀ کمی بیشتر از یک ثانیه به دوربین اجازه ثبت این لحظه را داده است و واقعیت تنها در کسری از ثانیه در برابر دیدگان او به تصویر درآمده است و تا مدت‌ها مخفی خواهد ماند.
خصوصیت واقعیت اینگونه است. در لحظه ای رُخ می‌نماید و آدمی را تا مدت‌ها در تاریکیِ کسالت‌بار، رها می‌کند. گویی حضور همیشگی و بلافصل واقعیت در زندگی، او را از اصالتش ساقط می‌کند. اما این خصوصیت در جوامع انسانی چه عملکردی دارد؟

کریستف دوژر می‌گوید: "وضعیت واقعی فقط به صورت شکست قابل درک می‌شود". از نظر او همین شکست است که در تلاش برای درک شدن، وضعیتی واقعی را اثبات می‌کند. در چنین وضعیتی است که در غیبت واقعیت، آدمی تلاش می‌کند تا آن را احیا کند. اما به نظر او "وضعیت واقعی، واقعیتی دارد که با مقاومتش در برابر توصیف مشخص می‌شود... وضعیت واقعی بخشی از واقعیت است که تن به نمادسازی نمی‌دهد".

با لحاظ کردنِ چنین تفسیری، این تصویر، حرف بسیاری برای ما می‌تواند داشته باشد. ما در زندگی خصوصی و زندگی اجتماعی با انواع امور واقعی سروکار داریم. مسائلی که در مقیاس بزرگ‌تر مانند خشونت‌های اجتماعی، جنگ، فقر و بیماری و در مقیاس خُرد و فردی مانند روابط اجتماعی و فردی، از دست دادن معنای زندگی و شکست در فهم یکدیگر است. در تمامی این شرایط، لحظه‌ای نیست که واقعیت در آسمانِ اندیشه‌مان پدیدار نشود و در تیررس نگاه‌مان قرار نگیرد. اما غیبت چنین حقیقتی است که آسمانِ زندگی آدمی را تا مدت‌ها در تاریکی فرو می‌برد. گویی فلسفۀ شکست آدمی همین است که در آسمانِ تاریک زندگی، چشم به روی واقعیت نبندد و فراموش نکند که واقعیت همواره وجود دارد. چه در افق نگاه او طلوع کند، چه مدتها او را ترک کند.

تصویر را می‌توانید در آدرس زیر مشاهده کنید.

مشاهده تصویر